Opracowanie wyników archiwalnych badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Połupinie, stan. 2, woj. lubuskie

Fundacja Archeologiczna z Zielonej Góry otrzymała od Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego dofinansowanie w ramach Projektów Ministra, Priorytet: ochrona zabytków archeologicznych na realizację w 2015 roku projektu pod nazwą: „Opracowanie wyników archiwalnych badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Połupinie, stan. 2, woj. lubuskie”, którego efektem będzie publikacja książkowa.

Materiały zabytkowe oraz archiwalną dokumentację niezbędną do realizacji projektu udostępniło nam Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy.

Latem 1961 roku na stanowisku w Połupinie, stan. 2, Edward Dąbrowski – odkrywca warowni – przeprowadził pierwsze badania wykopaliskowe. Od tamtej pory stanowisko to figuruje jako jedno z najstarszych w Polsce grodzisk, którego chronologia sięga VI wieku. Istotne poznawczo znaleziska (w tym m.in. brązowa tarczka czy elementy uzbrojenia) nie doczekały się jednak szczegółowej publikacji źródłowej, która umożliwiłaby weryfikację poczynionych w latach 60. XX wieku ustaleń chronologicznych oraz funkcji tego niezwykle ważnego stanowiska. Dlatego niezbędne jest kompleksowe opracowanie źródeł (w ujęciu interdyscyplinarnym) i opublikowanie rezultatów badań archiwalnych, wprowadzając je tym samym do obiegu naukowego w polskim środowisku archeologów wczesnego średniowiecza, prostując jednocześnie funkcjonujące dotychczas ustalenia. Jest to istotne dlatego, że gród w Połupinie był niejednokrotnie odnośnikiem dla ustaleń chronologicznych i relacji kulturowych dla wielu innych stanowisk z Polski.

Przedmiotem zadania będzie opracowanie i publikacja wyników interdyscyplinarnych badań nad chronologią, wielkością, funkcją i znaczeniem wczesnośredniowiecznego grodu w Połupinie, stan. 2 (woj. lubuskie), oraz nad związkami kulturowymi jego mieszkańców, a także nad rekonstrukcją pierwotnego środowiska geograficzno-przyrodniczego najbliższej okolicy stanowiska, a co się z tym wiąże także nad gospodarką i sposobami zdobywania pożywienia przez mieszkańców grodu. Grodzisko w Połupinie jest jednym z niewielu wczesnośredniowiecznych grodów na obszarze województwa lubuskiego, wokół którego toczy się wciąż ożywiona dyskusja w środowisku archeologów dotycząca głównie chronologii oraz proweniencji odkrytych tam znalezisk. Wczesna chronologia założenia (wg Edwarda Dąbrowskiego miał to być VI-VII wiek) stawia Połupin w szeregu najstarszych wczesnośredniowiecznych grodów w Polsce, a odkryte źródła mogą wskazywać na kontakty jego mieszkańców z obszarami położonymi nad Dunajem (Kaganatem Awarskim). Głównym celem projektu jest weryfikacja tych ustaleń, ponieważ poczynione w ostatnich latach kroki zmierzające do uściślenia chronologii połupińskiej warowni przyniosły nowe dane. Wykonane datowania radiowęglowe dwóch próbek kości odkrytych w wypełniskach obiektów związanych z młodszą fazą zasiedlenia stanowiska wskazują, że funkcjonowały one najwcześniej pod koniec VIII i w IX wieku. Niestety, brak jest obecnie danych na temat chronologii fazy starszej. „Odmłodzenie” chronologii połupińskiego grodu stawia pod znakiem zapytania związki kulturowe jego mieszkańców z Kaganatem Awarskim, a odkryte podczas kwerendy inne przedmioty (w tym paciorki) mogą wskazywać na impulsy płynące raczej z obszaru Państwa Wielkomorawskiego. Wskazują na to także niektóre elementy związane z techniką i technologią produkcji naczyń, zaobserwowane podczas badań petrograficznych ich niewielkiej serii. Oprócz głównych celów, zarysowanych powyżej, chcielibyśmy także opracować zagadnienia związane z wczesnośredniowieczną gospodarką i sposobami zdobywania pożywienia.

Celem projektu będzie także próba określenia pierwotnej wielkości grodu oraz analiza miejsca jego budowy w relacji do niektórych elementów topografii terenu – wysoczyzny oraz doliny Odry. Oba elementy fizjograficzne miały duży wpływ na wybór miejsca pod budowę, a zmiany zachodzące w dolinie Odry (co jest współcześnie widoczne w postaci licznych meandrów i starorzeczy) mogły przyczynić się do opuszczenia grodu przez jego mieszkańców.

Grodzisko w Połupinie jest położone na południowym stoku krawędzi doliny środkowej Odry, zajmując częściowo także skraj wysoczyzny. Gród został usytuowany na jednym z licznych tu pagórków, wyodrębnionych od strony zachodniej i wschodniej parowami powstałymi na skutek spływu wody. Teren po wschodniej stronie jest dodatkowo znacznie podmokły. Aż do rozpoczęcia systematycznych badań w 1961 roku, które miały na celu wyjaśnienie funkcji i chronologii stanowiska, a także miały służyć ochronie konserwatorskiej obiektu, nic nie wskazywało na funkcjonowanie niegdyś w tym miejscu grodu. Wszelkie formy wypukłe, jak wały oraz wklęsłe, jak fosy oraz zagłębiona mieszkalna część po wewnętrznej stronie wału, uległy zupełnemu zatarciu na skutek procesów stokowych. Przez wszystkie sezony badaniami kierował odkrywca stanowiska – Edward Dąbrowski.

W trakcie trzech sezonów odkryto obszar około 2 arów zakładając jeden długi wykop przecinający domniemane miejsca wałów oraz fos. Dzięki przeprowadzonym wówczas badaniom określono w przybliżeniu wielkość założenia. Na ich podstawie ustalono, że od strony północnej (od Odry) funkcjonowały co najmniej dwie fosy, znacznie oddalone od siebie. Mniejsza z nich o szerokości około 2 m znajdowała się najniżej stoku, natomiast druga wewnętrzna fosa była znacznie szersza (około 7 m). W ich wypełniskach odkryto liczne znaleziska, głównie fragmenty naczyń. Na terenie położonym nieco wyżej zarejestrowano relikty nieckowatego zagłębienia o szerokości od 5,5 m do 7 m biegnącego pierwotnie wzdłuż fosy (analogiczne, choć nieco węższe założenie odkryto w pobliskim Gostchorzu). W tej partii grodziska nie zachowały się żadne pozostałości umocnień ziemnych. Na te natknięto się po przeciwległej stronie, w miejscy przejścia skłonu doliny w wysoczyznę, gdzie procesy spływowe nie przebiegały tak gwałtownie. Właściwa część mieszkalna znajdowała się wzdłuż wałów po ich wewnętrznej stronie, czyli w tzw. martwym polu ostrzału.

Obecnie, dzięki danym LiDAR można zweryfikować wyniki otrzymane metodą wykopaliskową. Analizując skan terenu grodziska wynika, że wał połupińskiego grodu był podkowiasty, otwarty od strony północnej, dlatego też podczas badań Edward Dąbrowski nie natrafił w tej części na żadne pozostałości konstrukcji obronnych z wyjątkiem fos. Obszar broniony wałem zajmował około 0,3 ha. Z pewnością teren położony w miejscu fos był we wczesnym średniowieczu silnie podmokły i trudno dostępny. Edward Dąbrowski datował funkcjonowanie grodu pomiędzy połową VI a połową VII wieku. Obecnie chronologii tej nie da się potwierdzić. Nowsze ustalenia wskazują, że gród mógł funkcjonować w okresie od końca VIII do początku X wieku, kiedy to został opuszczony i stracił znaczenie na rzecz grodów w Krośnie Odrzańskim i Gostchorzu. Nowsze ustalenia chronologiczne wskazują, że jest to jeden ze starszych wczesnośredniowiecznych grodów w Polsce zachodniej. Znalezione na grodzisku przedmioty, w tym brązowa tarczka z czerwonym kamieniem, bogato zdobiona techniką trybowania oraz imitacją granulacji, ostrogi, kamienny wisior, szklany paciorek oliwkowaty, a także niektóre typy naczyń wskazują na duże znaczenie grodu w Połupinie oraz na ożywione kontakty interregionalne jego mieszkańców z szeroko pojętym obszarem zasudeckim (głównie Państwem Wielkomorawskim).


Aktualności

Sprawozdanie z pr...

Tutaj możesz znaleźć sprawozdanie z przeprowadzonej w dniu 29 sierpnia 2009 roku w Bytomiu Odrzańskim zbiórki publicznej.

Wszystkim darczyńcom jeszcze raz bardzo serdecznie dziękujemy!

Witamy na naszej...

Już w styczniu ruszy nasza strona internetowa! Na niej znajdą Państwo wszystkie informacje na temat Fundacji Archeologicznej.



Kontakt

Fundacja Archeologiczna
ul. Ceramiczna 2
65-954 Zielona Góra
Telefon/faks: 68 323 12 83
Telefon komórkowy: 604 933 447
NIP 929-17-61-724
REGON 080091546

e-mail: sklep@wydawnictwofa.pl

Wydawnictwo FA

Zapraszamy do sklepu internetowego

Wydawnictwa Fundacji Archeologicznej

www.wydawnictwofa.pl